فرش ایرانی

فرش ایرانی (فارسی: فرش ایرانی، رمانیزه: farš-e irâni [ˈfærʃe ʔfarˈsi]) یا فرش ایرانی (فارسی: قالی ایرانی، رومی: qâli-ye irâni [ɢɒːˈliːje ʔfarˈsiː])،[1] پارچه سنگینی است که برای مصارف بسیار متفاوت سودمندی و نمادین ساخته می‌شود و در ایران (به‌طور تاریخی به نام پارس) برای مصارف داخلی، فروش محلی و صادرات تولید می‌شود. قالی بافی جزء ضروری فرهنگ و هنر ایرانی است. در گروه فرش های شرقی تولید شده توسط کشورهای «فرش»، فرش ایرانی به دلیل تنوع و ظرافت نقوش متعدد خود برجسته است.

قالی های ایرانی در انواع مختلف به موازات قبایل کوچ نشین در کارگاه های روستاها و شهرها و تولیدکنندگان دربار شاهی بافته می شد. به این ترتیب، آنها نشان دهنده رشته های مختلف سنت هستند که به طور همزمان اجرا می شوند و تاریخ ایران، فرهنگ ایرانی و مردمان متنوع آن را منعکس می کنند. فرش‌هایی که در قرن نوزدهم در کارخانجات دربار صفوی در اصفهان بافته می‌شوند به دلیل رنگ‌های پیچیده و طرح هنرمندانه‌شان شهرت دارند و در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی در سراسر جهان نگهداری می‌شوند. نقوش و نقوش آنها سنت هنری را برای صنعتگران دربار ایجاد کرد که در تمام دوران امپراتوری ایران تا آخرین سلسله سلطنتی ایران حفظ شد.

قالی‌هایی که در شهرها و مراکز منطقه‌ای مانند تبریز، کرمان، راور، نیشابور، مشهد، کاشان، اصفهان، نایین و قم بافته می‌شوند با تکنیک‌های خاص بافت و استفاده از مواد، رنگ‌ها و نقش‌های مرغوب مشخص می‌شوند. سازندگان شهر، مانند سازندگان تبریز، پس از دوره‌های انحطاط، نقش تاریخی مهمی در احیای سنت قالی‌بافی داشتند. فرش های بافته شده توسط روستاها و اقوام ایران با پشم ظریف، رنگ های پررنگ، پیچیده و نقش و نگارهای خاص و سنتی خود مشخص می شوند. بافندگان عشایری و روستاهای کوچک غالباً قالی‌هایی با نقش‌های پررنگ‌تر و گاه خام‌تر تولید می‌کنند که برخلاف نقوش استادانه و پیش‌ساخته کارگاه‌های بزرگ، از اصیل‌ترین و سنتی‌ترین فرش‌های ایران به شمار می‌روند. قالی‌های گبه معروف‌ترین نوع فرش در این خط سنتی هستند.

قالی بافی در طول دهه ها به دلیل ناآرامی های سیاسی یا فشارهای تجاری دوره های نزولی را تجربه کرده است. بویژه از ورود رنگهای مصنوعی در نیمه دوم قرن نوزدهم رنج می برد.قالی بافی همچنان نقش اساسی در اقتصاد ایران مدرن دارد. تولید مدرن با احیای رنگرزی سنتی با رنگ‌های طبیعی، معرفی مجدد الگوهای سنتی قبیله‌ای و همچنین اختراع الگوهای مدرن و بدیع بافته‌شده با تکنیک‌های چند صد ساله مشخص می‌شود. قالی‌ها و فرش‌های دستبافت ایرانی از نخستین باری که نویسندگان یونان باستان به آن‌ها اشاره کردند، اشیایی با ارزش هنری، ارزش عملی و اعتبار بالا در نظر گرفته شده‌اند.